MUAYENE VE MÜDAHALE ODALARI

1. MUAYENE ODALARI

1.1. Muayene Odasının Özellikleri

Her kliniğin kendine özgü muayene odaları olsa da genel olarak aşağıdaki kurallar sıralanabilir: 

• Hizmete erişimi kolaylaştırmak için muayene odalarının her yönden kolayca görülebilecek ve okunabilecek bir tabelası bulunmalıdır.
• Muayene odasında hasta mahremiyetine yeterince önem verilmelidir. Muayene odasında muayene alanı paravanla tam olarak ayrılmış ya da muayene sedyesi etrafı ayaklı perde ile tam olarak kapanabilen tasarımda olmalıdır.
• Muayene odasındayken içeride görevli personel dışında kimse (hasta yakını hariç) bulunmamalıdır.
• Muayene yapılan kişi muayene odasındayken içeriye aynı anda başka bir kimse alınmamalıdır.
• Muayene odalarında, sağlık personeli ile başvuran bireyin etkili iletişim kurabilmesi; sağlık personelinin sağlıklı bir ortamda çalışabilmesi sağlanmalıdır.
• Muayene odalarında ilgili tarama programına göre, muayene için gerekli tüm ekipmanlar (muayene masası, paravan, tek kullanımlık ya da sürekli ütülü ve temiz muayene masa örtüsü, muayene koltuğu, vb.) olmalıdır.
• Muayene odalarında otomasyon sistemine bağlı bilgisayar bulunmalıdır.
• Odalar iyi havalandırılmış ve aydınlatılmış olmalıdır.
• Her muayene odasında el hijyeni malzemeleri (alkol bazlı el antiseptikleri, sıvı sabun, kâğıt havlu vb.) bulunmalıdır.
• Muayene odaları sağlık personeli ile başvuruda bulunan kişinin karşılıklı olarak oturabileceği bir düzenlemeye sahip olmalıdır. 

1.2. Muayene Odasında Bulunan Araç Gereçler Ve Özellikleri 

09 Mart 2000 tarih ve 23988 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanarak yürürlüğe giren genelgeye göre kliniklere göre muayenehanede bulundurulması zorunlu malzemeler aşağıdaki tabloda verilmiştir. 

• Tansiyon aleti 

Tansiyon aleti, kan basıncının ölçülmesine yarayan bir araçtır. Üç tipi vardır. Bunlar civalı, havalı ve elektroniktir. Havalı tipleri bir stetoskop ile birlikte kullanılır.

• Stetoskop 

Stetoskop tansiyon aletinin bağımsız bir parçasıdır. Tansiyon ölçerken damardaki ilk ve son atımı (dalgalanmayı) duymaya yarar. Bazı manşetlere monte edilen stetoskoplar vardır. 

• Aspiratör 

Aspirasyon (aspiratör) cihazları hastane, ambulans veya ev gibi yerlerde vakum yöntemi ile sıvı veya partikül çekmeyi gerektiren tüm işlemlerde kullanılabilir. Bu tip cihazlar yüksek emiş gücü ile tüm acil uygulamalarda rahatlıkla kullanılmaktadır. Hastanelerde genellikle yoğun bakım, ameliyathane ve acil ünitelerinde kullanıldığı gibi tüm branşlarda da kullanılabilmektedir.

• Kültür çubukları 

Tanı amacıyla aseptik koşullarda ve hasta güvenliği sağlanarak doğru ve etkin bir şekilde örneklerin alınması ve uygun koşullarda laboratuvara gönderilmesinde kullanılırlar. Kültür alınan bölgeye göre veya kliniğe göre bu çubuklar farklılık göstermektedir.

• Muayenehane lambası 

Muayene esnasında yardımcı ışık olarak kullanılır.

• Oftalmoskop 

Oftalmoskop, göz doktorlarının gözün içini yani, göz küresinin, fundus (göz dibi) denilen iç kısmını muayene etmek için kullandığı bir alettir.

• Alın Lambası 

Kulak Burun ve Boğaz uzmanlık sahasının içindeki anatomik bölgeler muayene edilirken zorluk çıkaracak kadar derinde ve karanlıktadır. Bu nedenle muayenede öncelikle iyi bir aydınlatmaya ve daha sonra özel muayene aletlerine ihtiyaç vardır. Aydınlatmada sıklıkla lamba ve alın aynası kullanılır.

• Termometre 

Hastaların ateşini ölçmek için kullanılır.

• Dil basacağı 

Dile bastırılarak ağız boşluğunun arka kısmını görmek için kullanılan uzun, yassı, pürüzsüz çubuktur.

• Steril eldiven 

Vücudun steril bölgelerine yapılan müdahalelerde, açık yaralarda ve kullanılan malzemenin sterilliğinin korunması durumunda steril eldiven giyilmelidir.

• Turnike 

Hastadan kan alma veya damar yolundan ilaç verilme durumunda damarın belirgin duruma gelmesi amaçlı kullanılır.

• EKG cihazı 

Kalbin elektriksel aktivitesinin özel kâğıtlara yazdırılma işlemine elektrokardiyografi (EKG) denilmektedir. Kalbin elektriksel aktivitesi deriye yerleştirilen küçük metal diskler (elektrotlar) vasıtasıyla ölçülmektedir. Elektrotlar hastanın göğsüne, kollarına ve bacaklarına yerleştirilmektedir. Elektrotlar, elektriksel aktiviteyi kâğıt üzerindeki şekle dönüştüren cihaza bağlanmaktadır.

• Refleks çekici 

Nörolojik muayene aşamasında hastanın reflekslerini ölçmek için kullanılan bir alettir.

• Boy ölçer ve tartı 

Hastanın boyunu ve kilosunu ölçmek için kullanılır. Boy ölçer ve tartı ikisi bir arada olabileceği gibi ayrı ayrıda olabilir.

• Muayene Masası 

Hasta muayenelerinde en önemli malzemelerin başında muayene masaları gelmektedir. Muayene masalarının çeşitli şekilleri bulunmaktadır. Tasarımlar arasından seçim yaparken öncelikle kullanım amacı göz önünde bulundurulmalıdır. Sabit ayaklı, baş kısmı katlanır muayene masası modeli genelde tercih edilen türüdür.

• Paravan

Muayene esnasında hastaların görünmesini engelleyen araca paravan denir. Amaç muayene odasında hasta mahremiyetinin sağlanmasıdır. Kalabalık muayene ortamlarında araya perde çekilerek de hasta mahremiyeti sağlanmaktadır.

•  Eskabo 

Hastaların muayene masasına erişebilmesi için kullanılır. Çeşitli modelleri bulunmaktadır. Bir kaç basamaklı olduğu gibi tek basamaklı olanları mevcuttur. Tamamen ahşap ve madeni malzeme kullanılarak yapılan modelleri bulunmaktadır. Kaymayan ve sağlam olmaları önem arzetmektedir.

•  Ultrasonografi-Doppler Cihazları 

Ultrason, insan kulağının işitemeyeceği kadar yüksek frekanslı ses dalgalarını kullanarak iç organları görüntüleyen bir tanı yöntemidir. Ultrasonda radyasyon kullanılmaz. Bu nedenle gebelerde ve bebeklerde rahatlıkla kullanılabilir. 

• Malzeme dolabı 

Acil durumlarda kullanılan ilaçlar yanında stetoskop, tansiyon aleti, enjektör, pamuk vs. gibi tıbbi malzemelerin muhafazası için kullanılır. Her poliklinik veya klinik muayene odalarında bölüme göre ilaçlar veya tıbbi malzemeler bulunur.

• Koruyucu Sedye Rulosu 

Muayene esnasında veya enjeksiyon gibi uygulamalarda hasta için temiz ortam sağlamakta kullanılır. Her uygulamadan sonra sedyeye serilir. Tek kullanımlık örtülerdir.

 1.3. Muayene Odasında Bulunan Araç Gereçlerin Temizliği ve Bakımı

Genel temizlik ilkeleri:

• Temizlik temizden kirliye doğru yapılır.
• Temizlik malzemeleri her bölümde kullanılan araç gerecin özelliğine göre farklılaşabilir.
• Temizlik solüsyonu temizlenen bölgenin risk durumuna göre hazırlanır.
• Temizlenecek alana göre kova ve bez rengi belirlenir.
• Temizlik bitiminde malzeme uygun şekilde yıkanıp kurutulur.
• Temizlik malzemeleri kova içinde ve ıslak bırakılmaz.
• Temizlik maddeleri ve dezenfektanlar birbirine karıştırılmaz. 

Dekontaminasyon: Dezenfeksiyon/sterilizasyon öncesinde fiziksel veya kimyasal yöntemlerle bir yüzey ya da malzemeden organik madde ve patojenleri uzaklaştırarak güvenli hale getirme işlemidir. 

Dezenfeksiyon: Cansız maddeler ve yüzeyler üzerinde bulunan mikroorganizmaların (bakteri sporları hariç) yok edilmesi veya üremelerinin durdurulması işlemidir. 

Sterilizasyon: Herhangi bir maddenin ya da cismin üzerinde bulunan tüm mikroorganizmaların, sporlar da dâhil olmak üzere yok edilmesi işlemidir. Hastanelerde kullanılan araç ve gereçler enfeksiyon oluşturma risklerine göre üç grupta toplanmıştır. 

1. Kritik Araçlar: Steril olan dokulara, vücut boşluklarına ve vücut sıvılarına doğrudan temas eden araçlar (cerrahi aletler, rahim içi araçlar, kateterler, iğneler vb.). Bu guruptaki araç ve gereçlerin güvenli kullanımı için steril olmaları önerilmektedir. 
2. Yarı Kritik Araçlar: Mukozalara yada bütünlüğü bozulmuş cilde temas eden ancak vücuda penetre olmayan araçlar (flexible fiber optik endoskop, laringoskop, vajinal speküller, anestezi ve solunum sirkülasyon aletleri, oftalmik araçlar, bazı diş aletleri v.b.). Bu guruptaki araç ve gereçlerin güvenli kullanımı için yüksek düzey de dezenfeksiyon işlemi önerilmektedir. 
3. Kritik Olmayan Araçlar: Sağlam deri ile temas eden araçlar ( EKG elektrotları, stetoskop, tansiyon aleti vb.). Bu guruptaki araç ve gereçlerin güvenli kullanımı için temizleme ve kurutma işlemi yeterlidir. Dezenfeksiyon işlemi gereken durumlarda da düşük düzey dezenfeksiyon işlemi önerilmektedir.

 İdeal Bir Dezenfektanın Özellikleri:

• Geniş spektrum; Etki spektrumu geniş olmalıdır,
• Hızlı bir öldürme sağlamalıdır,
• Çevresel faktörlerden etkilenmeme; Organik maddelerin varlığında (kan, balgam, dışkı gibi) aktif olmalı ve diğer kimyasallarla geçimli olmalıdır,
• Antimikrobiyal aktivite süresi yeterli olmalıdır
• Açık yaraya uygulandığında doğal direnci etkilememelidir,
• Toksik olmamalıdır,
• Kokusuz olmalıdır,
• Stabil olmalıdır,
• Dezenfekte edilecek malzemeye zarar vermemeli, aletleri ve metalik yüzeyleri aşındırmamalı, kumaş, sünger, plastik ve diğer malzemelerde bozulmaya neden olmamalıdır,
• Suda çözülebilmelidir,
• Temizlik maddeleriyle geçimsiz olmamalıdır,
• Raf ömrü uzun olmalıdır,
• Minimum yoğunlukta amacına göre maksimum etkili olmalı,
• Ucuz ve kullanımı kolay olmalıdır.

 Dezenfektan Kullanımında Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar:

• Saf dezenfektanlar kullanılmadan önce uygun oranda sulandırılmalıdır.
• Dezenfekte edilecek maddenin kaba temizliği yapılmalı ve ayrılabilir parçaları ayrılmış olarak dezenfektana konulmalıdır.
• Dezenfektan oranının sabit tutulması için dezenfekte edilecek malzeme ıslak olarak dezenfektana atılmamalıdır.
• Dezenfektanların etki süreleri iyi bilinmeli ve önerilen temas süresine uyulmalıdır.
• Solüsyonun üzerine hazırlandığı tarih yazılmalı ve uzun süre bekletilmemelidir.
• Dezenfektan solüsyon azaldıkça üstüne ilave yapılmamalıdır.
• Dezenfektan solüsyonların saklandıkları kapların kapakları, mantar kaplarda mikroorganizmalar hızla ürediğinden ,mantar içermemeli; kapaklar ya metal ya da plastik olmalıdır.
• Solüsyon güneş ışığından korunmalı ve havayla uzun süre temas etmemelidir.
• Dezenfekte edilecek madde tamamen dezenfektana batırılmalıdır.
• Kullanılan solüsyonlardan zaman zaman örnek alınarak etkinlikleri test edilmelidir.
• Dezenfektan kullanan kişiler mutlaka eldiven takmalı, gerektiğinde maske kullanmalıdır.
• Dezenfektan kullanımı ile ilgili eğitimler verilmeli ve denetimler düzenli olarak yapılmalıdır.

1.3.1. Muayene Odasında Bulunan Araç Gereçlerin Merkezi Sterilizasyon Ünitesine(MSÜ) Nakli

• Kullanılmış kontamine alet,set ve malzemeler kapalı transfer arabası veya transfer masası ile MSÜ’ ye transfer edilir. Eğer ünite ve MSÜ arasında ayrı bir kirli koridor yada kirli asansör varsa transfer araçlarının kapalı olması gerekli değildir.
• Kullanılmış aletler kullanımdan sonra barkod okuyucu ile sayım ve kontrolü yapılarak MSÜ tarafından teslim alınır.
• Her set içerisinde, mevcut olan aletlerin kayıtlı olduğu ve sayımlarının kaydedildiği bir liste bulundurulur.
• Aletlerin birbiri ile temas eden uçları açık pozisyona getirilir, bisturi takılı ise uçları sapından alet yardımı ile çıkarılıp atılır ve düzgün olarak yerleştirildikten sonra MSÜ ye teslim edilir.
• Steril alet, set ve malzemeler elde kucakta taşınmaz bir poşet içerisinde veya servis sepetleri ile taşınır ve malzeme teslim formu karşılığında teslim edilir.
• MSÜ Ameliyathaneye malzeme alet set vb. teslim ederken ve teslim alırken Ameliyathane malzeme listesi kullanılır.
• Ameliyathane dışındaki servislerden MSÜ’ye malzeme teslim etme ve alma için; teslim edilen malzemenin ne olduğu, sayısı, hangi servisten geldiği, ne zaman geldiği, kimin teslim ettiği, kimin teslim aldığı, ne zaman teslim edeceği bilgilerinin kaydedileceği 3 nüshalı Alet ve Malzeme Teslim Formu kullanılır.

 2. MÜDAHALE ODALARI 

2.1. Müdahale Odasının Özellikleri

• Endoskopi ünitesi 

Endoskopi içine bakmak anlamına gelir. Üst sindirim sisteminde işlem yapılıyorsa; adına “Gastroskopi” denilir. İşlem sırasında yemekborusu, yemek borusuyla midenin birleştiği yer, mide, midenin çıkış kısmı ve onikiparmak barsağı incelenir. Eğer alt sindirim sisteminde yapılıyorsa (kalın barsak için yapılıyorsa) bunun adı da “Kolonoskopi” dir. 

• Alçı odaları 

Kırık çıkık durumlarında uzvun hareketini kısıtlamak maksadıyla alçı uygulaması yapılan yerdir.

• Ürodinami Ünitesi 

Ürodinami idrarın depolanması, taşınması ve boşaltılması ile ilgili fizyolojik ve patolojik etkenlerin ortaya konulmasına ve ölçülmesine yarayan nöroürolojik tanı aracıdır. Ürodinamik çalışmalar içinde; sistometri, ÜF(Üroflowmetri), üretral basınç profili ve kombine çalışmalar olmak üzere 4 temel inceleme vardır.

• Endovizyon Sistemleri: 

Bütün endoskopik ameliyatlarda kullanılan görüntüleme sistemleridir.

• Resüsitasyon Odası 

Resusitasyon odası; herhangi bir nedenle solunum kaynaklı veya kardiyak arrest geçiren ya da arrest olma ihtimali yüksek olan hastaların,travma nedeni ile acil servise başvuran, kanaması olan, zehirlenme nedeni ile acil servise getirilen, bilinci kapalı olan, ambulans ile hastaneye getirilen hasta veya yaralıların ilk muayene ve tedavisinin yapıldığı müdahale alanıdır.

Acil servislerde en az bir oda resüsitasyon odası olarak hazırlanmalı ve tüm malzemeler açıkta ve kolay ulaşılabilir şekilde yerleştirilmelidir. 

• Jinekolojik Müdahale Odası 

Kadın hastalıklarıyla ilgili muayene, tedavi ve bazı müdahalelerin yapıldığı odadır.

2.2. Müdahale Odasında Bulunan Araç Gereçler ve Özellikleri

Müdahale odalarında zorunlu olarak acil müdahale seti olmalıdır. 

Acil müdahale setinde asgari aşağıda belirtilen malzemeler bulunmalıdır: 

• Laringoskop seti ve yedek pilleri (çocuk ve erişkin için) 
• Ambu ve değişik boylarda maske
• Oksijen hortumu ve maskeleri
• Entübasyon tüpü (çocuk ve erişkin boyları)
• Yardımcı hava yolu araçları (laringeal maske, airway ya da kombi tüp)
• Enjektörler
• Aspirasyon sondası
• Kişisel koruyucu ekipman (eldiven, maske vb.)  

• Kesiciler

• Mayo Makası (Şivester Makası- İpek Makası)

Uçları küt olan bu makasın kıvrık veya düz olan çeşitleri bulunur ve cerrahi ipliklerin kesilmesi amacıyla kullanılır. 

• Metzenbaum: 

Doku makasıdır. Bu makaslar işlevleri dışında diğer uygulamalar için kullanılmamalıdır.

• Forsepsler (Tutucular):

Cımbız veya kargaburnuna benzeyen, cerrahın vücut boşluğunu görmesine izin veren cilt ya da dokuyu tutmak için kullanılan menteşeli aletlerdir. Değişik boylarda forsepsler mevcuttur.

• Klempler: 

İç içe geçmiş dişleri bulunan, cerrahi girişim sırasında kanamanın durdurulmasında yardımcı olan aletlerdir. Klemplerin seçimi hastanın çocuk ya dayetişkin olmasına, doku veya damarın çeşidine bağlıdır.

• Pensetler : 

Dişli ve dişsiz çeşitleri vardır. Dişli penset,fare dişli olarak da bilinir. Dokunun sıkı bir şekilde tutulması gerektiği yerlerde kullanılır. Dişsiz penset tutma gücü düşük olmakla birlikte, vücut boşluğuna tampon konulması için kullanılır.

• Allis Pensi: 

Dokuyu travmatize etmeden yapılacak bir traksiyon sırasında kullanılabilir.

• Hemostatik Pens: 

Düz ya da kıvrık uçlu olmakla birlikte ucunun bir bölümünde ya da tamamında dişler bulunabilir. Kanayan damar uçlarını kıstırmak veya tutmak amacıyla kullanılırlar.

• Mascüto Pensi:

Küçük ve ince damarlar ile oluşumları tutmak için kullanılır. Kullanım alanı geniş olup, bir cerrahi setin en küçük pensidir.

• Kocher Pensi:

Ezici bir alettir. Cerrahi girişim sırasında çıkarılıp atılacak oluşumların tutulması amacıyla kullanılırlar.

• Disektör- raytangel:Uçları küt veya sivri olmak üzere çeşitli boyları bulunan penstir. 

• Ekartörler olarak bilinen venekartör: Küçük ve düz ağızlıdır. Damarların ve diğer kordona benzeyen oluşumların ayırma, uzaklaştırma işleminde kullanılır. Genellikle çift olarak kullanılırlar.  

• Portegü:

Makas gibi parmak sokularak tutulur.Portegüler dikiş atmada iğneleri taşır.

• Bandaj makası: 

Bandaj makas da bir bandaj uygularken gazlı bez kesmek için kullanılır. Yataklı tedavi kuruluşlarında genel anestezi gerektiren tıbbi müdahaleler ameliyathane koşullarında yapılır.

Ameliyathanede kullanılan müdahale araç gereçleri aşağıda en temel şekilde sıralanmıştır:

• Ameliyat masası ve rutin aksesuarları
• Ameliyat tavan lambası
• Anestezi cihazı
• Negatoskop
• Seyyar ameliyat lambası
• Flash otoklav
• Cerrahi aspiratör
• Elektrokoter
• Işıldak
• Cerrahi testere motoru
• Kirli malzeme kovası
• Çöp kovası
• Tansiyon aleti ve stetoskop
• Cerrahi alet masası
• Mayo masası
• Tekli basamak
• İkili basamak
• Anestezi sehpası
• Anestezi siperi
• Anestezi malzeme dolabı
• Larengeskop ve ambu seti
• Defibrilatörler
• Elektrocerrahi cihazları
• Solunum cihazları 

 2.3. Müdahale Odasında Bulunan Araç Gereçlerin Temizliği ve Bakımı

2.3.1. Cerrahi Alet Temizliği

• Kullanılan cerrahi aletler delikli kaplara alınarak akan su altında kaba kirleri akıtılır. (fırçalanmadan)
• Uygun şekilde sulandırılarak hazırlanmış dezenfektanlı solüsyonun içine tüm aletler solüsyon içinde olacak şekilde yerleştirilir ve uygun sürede(en az 30 dk.) bekletilir.
• Süre bitiminde aletlerin açılabilen parçaları açılarak, solüsyon kabının içinde fırçalanır. İşlem sırasında kontamine olmuş damlacıkların havaya saçılmaması için alet ve fırça suyun içinde tutulmalıdır.
• Aletin üzerinde var olabilecek tırtık, mandal, kilit vb. gibi yerlere özen gösterilmelidir.
• Çok parçalı, kompleks yapılı malzemeler demonte edilerek dikkatlice yıkanmalıdır.
• Lumenli aletlerin içinden mutlaka dezenfektanlı su geçirilmeli, içinde doku ve kan parçası kalmayıncaya kadar işleme devam edilmelidir.
• Ön temizlik solüsyonları günlük hazırlanmalıdır.
• Gün sonunda veya gün içinde gözle görünür bir kirlilik olduğunda değiştirilmelidir.
• Daha sonra temiz delikli kaplarda etkili bir durulama işlemi yapılır.
• Aletler temiz bir bez ile ve lümenli aletlerin içinden hava geçirilerek kurutulur. Hava geçirilemediği durumlarda son durulama sonrası lümen içinden %70’lik alkol geçirilmeli.
• Son olarak kuru aletler sterilizasyon yöntemine uygun şekilde paketlenir ve Merkezi Sterilizasyon Ünitesine gönderilir.

Aşağıdaki video, öğretmen sınıfta "Cerrahi Aletlerin Temizliği" konusunu anlatırken izin alınarak çekilmiştir.